Autor: Piotr Sypczuk
Uniwersytecki Klub Alpinistyczny jest jedną z najstarszych, obok Uniwersyteckiego Klubu Turystycznego „Unikat”, studenckich organizacji turystycznych, działających przy Uniwersytecie Warszawskim. Niezwykle bogata historia Klubu pełna jest wspaniałych osiągnięć i sukcesów, jak i momentów tragicznych, które towarzyszą tej fascynującej, ale i niebezpiecznej aktywności. W 2003 roku UKA obchodził swoje 40-lecie, a uroczysta celebracja jubileuszu odbyła się 12 grudnia w Klubie Profesorskim na terenie UW. Na spotkanie, które rozpoczął pierwszy prezes UKA – Maciej Popko, przybyła szeroka rzesza dawnych i obecnych członków. Imprezie towarzyszył cykl wykładów połączony z tradycyjnym pokazem slajdów, co stanowiło doskonałą okazję do przypomnienia bogatej tradycji Klubu. Ponadto w 6 numerze czasopisma „BUKA” ukazał się artykuł autorstwa ?. , opisujący historię i dokonania UKA.
Obecny, 2006 rok, niesie ze sobą kolejną okrągłą rocznicę, tym razem setną rocznicę powstania polskiej turystyki studenckiej, której integralną część stanowi UKA. Jubileusz sprawia, że temat ten, nieco zapomniany, ponownie zyskuje na aktualności. Od wielu lat nie powstały obszerne publikacje traktujące o turystyce akademickiej, tym samym zagadnienie to wciąż pozostaje dziewiczym obszarem badawczym, wymagającym wnikliwych analiz. Inicjatywy podejmowane przez środowisko studenckie, mające na celu popularyzację turystyki wśród szerokiej rzeszy młodzieży , wciąż są prowadzone na zbyt małą skalę. Pewną aktywność w tym zakresie można zaobserwować wśród niektórych instytucji naukowo – badawczych, których statutowa działalność koncentruje się na turystyce. W pierwszej kolejności należy wymienić Instytut Turystyki w Warszawie, który w związku z rocznicą przygotował jubileuszową publikację . Znamienny jest jednak fakt, iż obecny dyrektor IT – dr Krzysztof Łopaciński, wywodzi się z kręgu Unikatu, co tłumaczy jego zainteresowanie tym zagadnieniem i zrozumienie potrzeb środowiska studenckiego, w przeciwieństwie do dyrekcji wielu innych ośrodków badawczych w Polsce.
Niniejszy artykuł ma na celu przypomnienie niezwykle bogatej tradycji polskiej turystyki – w szerokim rozumieniu tego słowa, a więc i alpinizmu, a tym samym zachęcenie Członków Uniwersyteckiego Klubu Alpinistycznego do wzięcia aktywnego udziału w uroczystych obchodach rocznicy, która odbędzie się na terenie Uniwersytetu Warszawskiego, największej uczelni w Polsce. UKA zajmuje wyjątkową pozycję wśród turystycznych organizacji akademickich, nie tylko ze względu na swoją historię, ale i charakter Klubu. Środowisko studenckie zawsze kierowało swą aktywność ku górom, tak jak zawsze góry budziły w ludziach fascynację i respekt jednocześnie. Fascynację ze względu na swe piękno i tajemniczość, natomiast ogrom potęgi i nieokiełznana dzikość wzbudzały szacunek. W 2 połowie XIX wieku, kiedy powstawały pierwsze stricte turystyczne organizacje w Europie, głównym obszarem zainteresowań były góry, a przede wszystkim Alpy. Pionierami w tym zakresie byli Anglicy, którzy w 1857 roku założyli Alpinie Club, a w ciągu następnych lat ich śladem poszli Austriacy, Szwajcarzy, Włosi i Niemcy. W tym samym czasie dojrzewała myśl o utworzeniu polskiej organizacji turystycznej, której aktywność byłaby ukierunkowana ku górom. Urzeczywistnienie idei nastąpiło 3 sierpnia 1873 roku, z inicjatywy m.in. Feliksa Pławickiego, jednego z założycieli Towarzystwa Tatrzańskiego (pierwotnie Galicyjskie Towarzystwo Tatrzańskie, a od 1919 r. Polskie Towarzystwo Tatrzańskie).
Środowisko akademickie, zainteresowane naukowym poznaniem obszarów górskich, od początku obecne było w szeregach Towarzystwa. Jednak w pierwszych dziesięcioleciach udział studentów w organizacji był znacznie ograniczony z powodu bariery finansowej. Pewne zmiany w tym zakresie nastąpiły dopiero w okresie dwudziestolecia międzywojennego, kiedy to powstały pierwsze sformalizowane grupy studenckie w ramach PTT. W 1921 roku we Lwowie powstał Oddział Akademicki, a następne utworzono w Poznaniu (1922), Krakowie i Warszawie (1925). Ożywienie aktywności studenckiej w sferze turystyki nastąpiło w 1924 roku, na skutek decyzji Walnego Zjazdu Delegatów PTT, który postanowił, iż: „wpis i wkładka członka Oddziału Akademickiego wynosi połowę wpisu i wkładki członka zwykłego”.
Pomimo, że PTT zapisało wspaniałą kartę w dziejach polskiej turystyki, z powodu stosunkowo niewielkiej liczby studentów w jego szeregach, z punktu widzenia turystyki akademickiej jest ono mniej istotne. Natomiast drugą polską, a pierwszą studencką, organizacją turystyczną był Akademicki Klub Turystyczny, założony we Lwowie w 1906 roku. Inicjatorem powołania do życia AKT był Mieczysław Orłowicz, słusznie określany mianem nestora polskiej turystyki. Głównym obszarem zainteresowania Klubu były tereny górskie, a jako cel wyznaczono sobie propagowanie turystyki, a także taternictwa i alpinizmu. W latach 1906 – 1911 AKT był organizatorem pierwszych zbiorowych wycieczek w Alpy, zarówno latem, jak i zimą. W 1920 roku uczestnicy AKT-owskiej wyprawy w Alpy dokonali pierwszego polskiego przejścia trawersu Mount Blanc w warunkach zimowych. Jednym z członków Zarządu AKT był Tadeusz Ostrowski, wówczas student medycyny, a potem znany chirurg i profesor Uniwersytetu Lwowskiego. W latach swej działalności w AKT przewodził wyprawom w Alpy i był w pierwszych latach rozwoju taternictwa pionierem przejść tatrzańskich bez przewodnika – górala, co w owych czasach było uważane niemal za samobójstwo. Istotną rolę w rozwoju studenckiej turystyki górskiej odegrały Akademickie Związki Sportowe, a szczególnie sekcje i kluby taternickie. Pierwsza Sekcja Taternicka została utworzona w 1923 roku w Krakowie, a jej prezesem został Marian Sokołowski. Kolejna Sekcja, której prezesem był Wilhelm Smoluchowski, powstała w Warszawie i działała w latach 1926 – 1930, po czym została zlikwidowana, a jej członkowie weszli w skład Koła Wysokogórskiego Oddziału Warszawskiego PTT. Natomiast w 1935 roku w wyniku połączenia Sekcji Taternickiej AZS w Krakowie, Koła Wysokogórskiego OW PTT i Sekcji Turystycznej PTT, powstał Klub Wysokogórski PTT. Przytoczone powyżej fakty są świadectwem zainteresowań społeczności akademickiej górami, taternictwem i alpinizmem. Jednak do czasów I wojny światowej i w okresie dwudziestolecia międzywojennego, aktywność studentów w tym zakresie była stosunkowo skromna i obejmowała niewielki procent tego środowiska. Wynikało to z ciężkich warunków materialnych młodzieży, konieczności płacenia za naukę i braku pomocy socjalnej ze strony uczelni.
Zniszczenia spowodowane II wojną światową sprawiły, że na kilka lat kwestie wypoczynku musiały zejść na dalszy plan. Przełom stanowił rok 1950, kiedy powołano do życia Zrzeszenie Studentów Polskich, którego jednym z celów statutowych było stworzenie odpowiednich struktur organizacyjnych w celu zapewnienia wypoczynku studentom. W miarę zwiększania funduszy przeznaczonych przez państwo na rozwój szkolnictwa wyższego, turystyka stawała się jednym z głównych kierunków pracy programowej ZSP, a w poszczególnych środowiskach powstawały sekcje Turystyki Górskiej. W tym samym roku, w grudniu, w wyniku połączenia Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego i Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego, powstało Polskie Towarzystwo Turystyczno – Krajoznawcze. Zakładane w tym czasie pierwsze akademickie kluby turystyczne posiadały początkowo charakter grup nieformalnych, a z biegiem lat przejmowały zasady organizacyjne obowiązujące w ZSP lub PTTK. Lata 50. to okres fascynacji turystyką opartą na tradycyjnych wzorcach, sięgających korzeniami Akademickiego Klubu Turystycznego we Lwowie. Organizacja ta była wzorem dla AKT powstałego we Wrocławiu w 1956 r. oraz dla działającego w latach 1958 – 1960 warszawskiego AKT. Turystyka górska w okresie powojennym rozwijała się w znacznie bardziej sprzyjających warunkach, przy wsparciu władz uczelni i pod egidą powszechnej organizacji studenckiej. Ogromna popularność aktywnej formy wypoczynku wśród młodzieży spowodowała powstanie turystyki masowej, co stworzyło potrzebę wyszkolenia studenckich kadr przewodnickich. Pierwsze Studenckie Koło Przewodników Górskich powstało w Krakowie w 1955 roku, a głównym inicjatorem jego powołania był Włodzimierz Kulczycki. Rok 1957 przyniósł powstanie kolejno – Koła Przewodników przy AKT we Wrocławiu (od 1972 r. Studenckie Koło Przewodników Sudeckich) i Koła Przewodników Studenckich Obozów Wędrownych w Warszawie (od 1963 r. Studenckie Koło Przewodników Beskidzkich). W 1956 roku powstało Biuro Podróży i Turystyki, nazywane od 1966 roku – Almatur. Do jego zadań należał nadzór nad działalnością turystyczno – krajoznawczą oraz podróżami zagranicznymi. Almatur wyposażał również kluby górskie w sprzęt specjalistyczny. W 1956 roku miało miejsce jeszcze jedno ważne wydarzenie, które przyczyniło się do rozwoju turystyki górskiej. Reaktywowano Klub Wysokogórski, który będąc w strukturach PTTK popadł w apatię, a po przekształceniu go w niezależną organizację przeżywał rozkwit, posiadając swoje sekcje w Krakowie, Warszawie i Zakopanem.
Lata 60. przyniosły rozkwit szeroko rozumianej turystyki na niespotykaną dotąd skalę. Wciąż ogromną popularnością cieszyła się turystyka górska, powstawały kolejne studenckie kluby taternickie, alpinistyczne i speleologiczne. W 1963 roku utworzono Uniwersytecki Klub Alpinistyczny (początkowo pod nazwą Sekcja Wysokogórska przy Komisji Turystyki Rady Uczelnianej ZSP UW), a w roku 1964 przy Politechnice Warszawskiej założono Akademicki Klub Alpinistyczny. W 1961 roku powstał Akademicki Klub Narciarski przy Radzie Okręgowej ZSP i Oddziale Międzyuczelnianym PTTK. Klub miał za zadanie szkolenie instruktorów, prowadził wypożyczalnię sprzętu, a nawet organizował Akademickie Mistrzostwa Warszawy w narciarstwie alpejskim. Zainteresowanie Górami Świętokrzyskimi, jakie od wielu lat wykazywali studenci warszawscy, zaowocowało powstaniem w 1969 roku Studenckiego Koła Przewodników Świętokrzyskich, którego twórcą i pierwszym prezesem był Przemysław Pilich. Turystyka górska, a w tym alpinizm, cieszyła się taką popularnością, że w niektórych środowiskach akademickich istniała konieczność powołania dwóch, a nawet trzech klubów, aby sprostać potrzebom w zakresie szkolenia, czy organizacji wypraw zagranicznych. Z tego powodu utworzono w 1970 roku Federację Akademickich Klubów Alpinistycznych, której powierzono rolę koordynatora. Lata 60. i 70. były okresem największego prosperity turystyki w środowisku studenckim, w tym też czasie stała się ona integralnym elementem kultury akademickiej. Ogromne zmiany w tym zakresie przyniosły burzliwe lata 80. Wprowadzenie stanu wojennego całkowicie sparaliżowały wszelką aktywność turystyczną, a mimo, że od połowy lat 80. stopniowo pojawiała się coraz większa liczba imprez w kraju, to turystyka zagraniczna znacznie podupadła. Niechęć do Socjalistycznego Zrzeszenia Studentów Polskich spowodowała masowe wstępowanie akademickich klubów turystycznych w struktury PTTK. Rok 1989 przyniósł transformację ustrojową, wówczas też Almatur poddany został procesom komercjalizacji. Wystarczy wspomnieć, że spośród 22 klubów turystycznych działających na Uniwersytecie Warszawskim pod koniec lat 80., do dziś przetrwały jedynie 4 , a wśród nich oczywiście Uniwersytecki Klub Alpinistyczny.
Powyższy zarys, choć bardzo pobieżny, pozwala zorientować się jak bogatą historię posiada polska turystyka studencka. UKA jest dziś jednym z najstarszych klubów, i to nie tylko na Uniwersytecie Warszawskim, ale w całym kraju. Ponadto ze względu na swój elitarny charakter i ukierunkowanie aktywności ku górom, stanowi duchowego spadkobiercę lwowskiego AKT, założonego przez Mieczysława Orłowicza. W związku z powyższym pragnę poinformować Członków UKA, iż w dniach 15 – 30 kwietnia 2006 roku w Galerii Muzeum Uniwersytetu Warszawskiego, mieszczącej się w hallu głównym Pałacu Kazimierzowskiego, odbędzie się ekspozycja zatytułowana „Duchowa włóczęga, czyli stulecie polskiej turystyki studenckiej”. Ponadto w dniu 28 kwietnia 2006 roku w Sali im. prof. Józefa Brudzińskiego odbędzie się sesja naukowa poświęcona dziejom i perspektywom polskiej turystyki studenckiej. Wśród zaproszonych gości znajdą się przedstawiciele m. in. Instytutu Turystyki w Warszawie, Muzeum Sportu i Turystyki w Warszawie, Polskiego Towarzystwa Turystyczno – Krajoznawczego, Towarzystwa Karpackiego, Uniwersyteckiego Klubu Turystycznego „Unikat”, Studenckiego Klubu Górskiego, a z całą pewnością nie powinno zabraknąć przedstawicieli Uniwersyteckiego Klubu Alpinistycznego. Dlatego pragnę zaprosić wszystkich Członków UKA, nie tylko do wzięcia udziału w powyższych przedsięwzięciach, ale i do aktywnego włączenia się w realizację tego projektu.
1 ?,?., [w:] BUKA 6, 2004, s. ?
2 referat Stulecie polskiej turystyki studenckiej, wygłoszony przez P. Sypczuka podczas Ogólnopolskiej Konferencji Studenckich Kół Naukowych na Politechnice Warszawskiej (25-27 listopad 2005 r.) komunikat Komitet Obchodów Stulecia Polskiej Turystyki Studenckiej, wygłoszony przez P. Sypczuk podczas II Kongresu Kół Naukowych Uniwersytetu Warszawskiego (2-4 grudzień 2005 r.) referat Polska turystyka studencka. Dzieje i perspektywy, wygłoszony przez P. Sypczuka podczas II Międzynarodowej Interdyscyplinarnej Konferencji na Uniwersytecie Wrocławskim (5 – 9 grudzień 2005 r.)
3Sypczuk P., M. Perliński, Turystyka studencka w Polsce na przestrzeni lat, Warszawa 2006 (w druku)
4Opowicz B., Jubileusz „Unikatu”, [w:] Uniwersytet Warszawski 1(17), 2004, s. 25-26